Het klimaat verandert. Hitte, overstromingen en droogte vragen om aanpassingen aan de gevolgen van klimaatverandering in de fysieke leefomgeving, klimaatadaptatie genoemd. Om deze opgaven het hoofd te bieden is het nationale Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) in het leven geroepen, waarvan de versie 2025 stelt dat alle opgaven onder de ‘paraplu’ klimaatadaptatie – denk aan bodemdaling en woningbouw – samenkomen ‘op regionaal niveau. Daar worden oplossingen op maat gemaakt’. In deze blog kijken we kort naar de totstandkoming van regionale samenwerking rondom klimaatadaptatie en de governance daarvan: waar liggen de kansen en wat zijn de knelpunten?

Van nationale ambitie naar regionale uitvoering

In ’de regio’ is vorm gegeven aan de nationale ambities uit het DPRA in 45 werkregio’s die tussen 2018 en 2023 bij het Rijk impulsgelden konden aanvragen om adaptatiemaatregelen versneld uit te voeren. Het Rijk monitort en evalueert de afspraken met decentrale overheden jaarlijks middels de voortgangsrapportage die elk jaar met Prinsjesdag aan de Kamer wordt aangeboden. In de meest recente DPRA wordt geschreven:

‘Het is belangrijk te voorkomen dat regio’s vastlopen in een onontwarbare knoop van nationale ambities en opgaven. De uitvoeringsprogramma’s van het Deltaprogramma kunnen helpen bij het realiseren van meer samenhang tussen de sectorale opgaven’.

Samenwerken vanuit de inhoud
Als PROOF Adviseurs onderstrepen we het belang van samenwerking (in de regio) vanuit de inhoud, zonder vast te lopen in het ‘moeten’ samenwerken. Het ‘waarom’ van samenwerking moet voorafgaan aan het ‘hoe’ en ‘met wie’. Een robuuste governance is daarbij geen sluitstuk, maar een randvoorwaarde.

Echter, om aan deze randvoorwaarde te voldoen staan een aantal knelpunten in de governance van de werkregio’s in de weg. In de recente Voortgangsrapportage Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie staat onder andere:

• Werkregio’s missen vaak een duidelijk mandaat, waardoor samenwerking beperkt blijft. Sterkere governance en taakafbakening nodig.
• De werkregio’s zijn (nog) geen structureel onderdeel van beleid en processen, organisatorische inbedding mist daardoor.
• De verschillen in grootte van deelnemende decentrale overheden maken effectief samenwerken lastig, afstemming over rollen en verantwoordelijkheden mist.
• De verantwoordingsmethodiek van de impulsregeling wordt door veel werkregio’s als ingewikkeld of tijdrovend ervaren.
• Er bestaat soms onduidelijkheid over de positie van de werkregio’s en hoe zij zich verhouden tot de ‘tafels’ waar besluitvorming over de ruimtelijke ordening plaatsvindt.

Leren van de praktijk

In 2024 heeft PROOF Adviseurs, samen met Bureau 7Tien, een onderzoek gedaan naar de doeltreffendheid & doelmatigheid van de werkregio(‘s) waar waterschap Rivierenland zitting in neemt. Daarin concludeerden we dat er weliswaar bestuurlijke aandacht is voor de rolverdeling binnen de werkregio’s, maar dat deze vaak onvoldoende samenhang vertoont. Waar deelnemers de samenwerking overwegend als positief ervaren, ontbreekt het aan helderheid over wie welke rol op zich neemt. Hierdoor komt de continuïteit van eerder opgebouwde samenwerking en relaties in het geding wanneer personen of bestuurders wisselen.

Als PROOF Adviseurs benadrukken we dat robuuste regionale samenwerking vraagt om een balans tussen de institutionele-, procedurele- & relationele governance. Dat betekent onder meer het verhelderen van rollen en mandaten (institutioneel), het inrichten van gezamenlijke besluitvormingsprocessen (procedureel), en het investeren in vertrouwen en onderlinge verbinding tussen betrokken bestuurders en ambtenaren (relationeel).

Door het expliciteren van de governance van werkregio’s langs de institutionele, procedurele en relationele lat, ontstaat niet alleen duidelijkheid, maar wordt ook een cultuuromslag in gang gezet: zodra betrokkenen zich gaan gedragen naar de expliciete afspraken, ontstaat betere afstemming en meer uitvoeringskracht in de regio.

Heeft u hulp nodig bij het evalueren van de governance van uw werkregio? Of advies over hoe u ambities vertaalt naar een passende governancevorm? Misschien zoekt u procesbegeleiding bij het versterken van de organisatorische inbedding van regionale samenwerking? Neem dan contact op met onze adviseurs Andrew Harijgens of Matthia Goedegebuur.